ΑΓΑΘΟΝ Η ΦΥΛΑΞΙΣ ΚΑΙ ΤΗΡΗΣΙΣ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ.. ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΓΙΣΤΟΝ ΕΓΚΩΜΙΟΝ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΗΤΕΡΑ!!!
ΤΑ ΕΓΚΩΜΙΑ ΚΑΙ Ο ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΛΑΤΡΕΙΑ
πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου.
Αναπόσπαστο, πλέον, στοιχείο του Δεκαπενταύγουστου στην Ελλάδα είναι η τέλεση της λεγομένης «Ακολουθίας του Επιταφίου» της Παναγίας, κατά μίμηση του Επιταφίου Θρήνου του Κυρίου. Η Ακολουθία αυτή έχει καταστεί δημοφιλής ή καλύτερα φολκλορική υπόθεση.
Με αφορμή αυτή την κατάσταση, που εμπεριέχει αρκετή δόση αυθαιρεσίας και άρα συνιστά σημαντική λειτουργική αταξία, επισημαίνουμε τα εξής:
- Κανονικά τα Εγκώμια – είναι γνωστό στους ιερείς – δεν περιλαμβάνονται στο επίσημο τυπικό της εορτής.
Στο Τυπικό της Μεγάλης Εκκλησίας (Τ.Μ.Ε) σημειώνονται τα εξής;
«…Συνηθίζεται ενιαχού…, προς πλείονα τάχα δόξαν και τιμήν της Θεοτόκου, ίνα ψάλλωνται τα λεγόμενα εγκώμια της Παναγίας, κατά μίμησιν των του Κυρίου ημών, των ψαλλομένων εν τω όρθρω του Μ. Σαββάτου. Η Μεγάλη Εκκλησία κατακρίνουσα παν ο,τι καινοφανές και κακόζηλον, έστω και γινόμενον προς τιμήν της Θεοτόκου, αποδοκιμάζει ταύτα επισήμως και απαγορεύει μάλιστα αυστηρώς» (Τ.Μ.Ε. σ. 306, υποσ. 4).
«Το ισχύον Τυπικόν (Τ.Μ.Ε. σ. 306, υποσ. 4) αναφερόμενον εις τα λεγόμενα εγκώμια της Παναγίας, τα θεωρεί καινοφανή και κακόζηλα και δεν επιτρέπει την χρήσίν των» (Δίπτυχα 2008, υποσ. 186.).
Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος εκδίδει το 1865 την παρακάτω εγκύκλιο με την οποία καταφέρεται εναντίον της Ακολουθίας του Επιταφίου της Θεοτόκου,την οποία θεωρεί ¨ξένον έθιμον¨και απαγορεύει την διάδοσή της.
Ακόμα και στο Τυπικό του Γ.Βιολάκη,υπάρχει υποσημείωση,με την οποία εφιστάται η προσοχή στα καινοφανή και συνιστάται η αποφυγή τελέσεως μιας τέτοιας Ακολουθίας.«»Ευθύς μετά την καταβασίαν της θ΄
συνηθίζεται ενιαχού,όπου ΠΑΝΗΓΥΡΙΖΕΤΑΙ η εορτή αύτη μεγαλοπρεπώς,προς πλείονα ΤΑΧΑ δόξαν και τιμήν της Θεοτόκου,ίνα ψάλλωνται τα λεγόμεναεγκώμια της Παναγίας,κατά μίμησιν του Κυρίου ημών,των ψαλλομένων εν τω όρθρω του Μ.Σαββάτου.Η Μ.Εκκλησία κατακρίνουσα παν ό,τι καινοφανές και ΚΑΚΟΖΗΛΟΝ,έστω και γινόμενον προς τιμήν της Θεοτόκου,ΑΠΟΔΟΚΙΜΑΖΕΙ ταύτα επισήμως και ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΙ ΜΑΛΙΣΤΑ ΑΥΣΤΗΡΩΣ.»
Επίσης στο Τυπικό του Γ.Ρήγα δεν υπάρχει καμμία πληροφορία για την Ακολουθία του Επιταφίου της Παναγίας.
2.Τα εγκώμια της Παναγίας ψάλλονταν αρχικά, όπως φαίνεται, στα Ιεροσόλυμα, στον τάφο της Παναγίας, κάτι που ισχύει μέχρι σήμερα. Κάποια στιγμή «πέρασαν» στη νησιωτική Ελλάδα ,στα Δωδεκάνησα πρώτα και στην Πάτμο, μάλλον, αρχικά. Τα τελευταία χρόνια έγιναν μόδα και στην κυρίως Ελλάδα, διότι στην ακολουθία αυτή αρέσκεται «το ευσεβές πλήρωμα», το οποίο την θέλει και θεαματική! Πρέπει, όμως, να μας προβληματίσει σοβαρά το γεγονός ότι τόσο στο Άγιον Όρος, τον κατεξοχήν θεομητορικό τόπο, όσο και στο Οικουμενικό Πατριαρχείο (μη ξεχνάμε ότι η Πόλη είναι η πόλη της Θεοτόκου) δεν ψάλλονται τα Εγκώμια της Παναγίας.
Δεν έχουμε μια ολοκληρωμένη μελέτη για να ξέρουμε πότε ακριβώς καθιερώθηκαν τα Εγκώμια, στα Ιεροσόλυμα αρχικά. Αν όμως σκεφθούμε ότι και η εισαγωγή στα Τυπικά των Εγκωμίων της Μ. Παρασκευής πρέπει να έγινε στα μέσα του 15ου αιώνα τότε τα Εγκώμια της Παναγίας πρέπει να γράφτηκαν αργότερα.Ο Παλαιών Πατρών Διονύσιος συνέγραψε σχετική ακολουθία το 1541 μ.Χ..Στην σχετική τυπική του διάταξη τονίζει ότι η Ακολουθία των Εγκωμίων της Παναγίας, ψάλλεται ως και του Χριστού (όρθρος Μ. Σαββάτου) μετά την θ’ ωδή προ του εξαποστειλαρίου ανήμερα της εορτής της Κοιμήσεως.Άρα τα Εγκώμια δεν πρέπει να ψάλλονται όποτε θέλει ο καθένας, όπως συμβαίνει σήμερα, σε πολλές περιοχές της Ελλάδας.
- Στα Εγκώμια δεν υπήρχε η παράδοση του «Σώματος» της Παναγίας και η λιτάνευσή του. Ο Παλαιών Πατρών Διονύσιος το 1541 το γράφει καθαρά: «…προευτρεπισθέντος αναλογίου, τίθεται η αγία εικών της Κοιμήσεως της Θεοτόκου».Άρα το «σώμα» αποτελεί καινοτομία και παραφθορά.
Συνοπτικά σημειώνουμε τα εξής.
1) Ἡ ἀπαγόρευση τοῦ Οἰκ. Πατριαρχείου καί τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος εἶναι σαφής.
2) Ἡ συγκεκριμένη τελετή σαφῶς ἔχει τοπική -Ἱεροσολυμίτικη- προέλευση, γίνεται στόν τάφο τῆς Παναγίας καί ἄς μείνει ἐκεῖ. Ἐκεῖ ὄντως ἔχει νόημα καί ἀξία. Παραπέρα χάνει…
Ο επιτάφιος της Παναγίας και η περιφορά του αποτελούν λατρευτική υπέρβαση,αφού ένας μόνο επιτάφιος γνωρίζεται, ο του Κυρίου.Όμως εγκώμια έχουν γραφεί και ψάλλονται και σε άλλες περιπτώσεις ,όπως του Σταυρού κ.λ.π.Να κάνουμε και εκεί επιτάφιο; Καλό θα είναι να μένουμε στις αρχαίες και γνήσιες παραδόσεις έστω και εάν αυτό αποτελεί ή μάλλον στερεί ευκαιρία θεάματος.Άλωστε η Μ.τ.Χ.Ε. είναι στο θέμα σαφής.
3) Τό ἱεροσολυμίτικο τυπικό ὄντως ἐπικράτησε παντοῦ. Σέ ὁρισμένα ὅμως χρειάζεται διακριτική αὐτοσυγκράτηση. Νά ξεχωρίζουμε τά τοπικά.
4) Μιά πιό συγκρατημένη τελετή στά πλαίσια τῆς Λιτῆς τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς Παναγίας (ὅπως προτείνει ὁ Καθηγητής κ. Ἀριστ. Πανώτης σέ ἔκδοσή του), χωρίς κουβούκλια καί περιφορές -πού θυμίζουν ἀκριβῶς Μ. Παρασκευή- θά ἦταν ἴσως ἀνεκτή.
ΠΗΓΕΣ.
Α.Τ.Μ.Ε
Β.ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ.ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ
Γ.ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ. ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΟΔΟΣ-ΨΑΛΤΟΛΟΓΙΟΝ(www.analogion.com)
Δ.ΔΙΠΤΥΧΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Ε.ΤΥΠΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΡΗΓΑ
ΣΤ.ΤΥΠΙΚΟ Γ.ΒΙΟΛΑΚΗ.ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΛΙΒΕΡΟΥ ΣΕΛ.306-307
