ΝεοΜαρτυς Θωμας..
Θωμᾶς Πασχίδης, ὁ Νεομάρτυς, ὁ λόγιος, ὁ δημοσιογράφος…
Ὁ Θωμᾶς Πασχίδης εἶναι μία σημαντική προσωπικότητα τῆς Ὀρθοδοξίας καί τοῦ Ἑλληνισμοῦ κατά τόν 19ο αἰώνα.Μάλιστα εἶναι μία ἀγνοημένη καί ἴσως-ἴσως λησμονημένη προσωπικότητα, ἀφοῦ ἐλάχιστοι Ἕλληνες τόν γνωρίζουν. Ὑπῆρξε λόγιος, ἐκπαιδευτικός, δημοσιογράφος, ἀγωνιστής γιά τά δίκαια τῆς Ὀρθοδοξίας καί τοῦ Ἕλληνισμοῦ καί ἐπιπλέον ἔχει ὅλες τίς προϋποθέσεις νά θεωρηθεῖ νεομάρτυρας τοῦ Χριστοῦ, ἀφοῦ θανατώθηκε ἀπό τούς Τούρκους ἐπειδή ἀρνήθηκε νά ἀρνηθεῖ τόν Χριστό καί νά προσχωρήσει στό Ἰσλάμ.
Ἔχει γραφεῖ γι̉ αὐτόν: «Πνεῦμα ἀνήσυχο καί δημιουργικό. Φωτεινή ἑλληνική συνείδησις. Πνευματική προσωπικότης ὄχι τυχαία, μέ διάθεσι ἀποστολική. Παιδαγωγός καί διανοητής. Πιστός τῆς δημοσιογραφίας, ἡ ὁποία ἔγινε ὁ ἄμβων γιά τό ἀσταμάτητο ἐθνικό του κήρυγμα, πού ἀποτελοῦσε τόν βασικώτερο σκοπό τῆς ζωῆς του, τό ὡραῖο του πάθος»[1].
Γεννήθηκε στά Γιάννενα τό 1836, ὅταν ὁ ἀχός καί ἡ μνήμη τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821 ἦσαν ἀκόμη ζωντανές. Ὁ πατέρας του Ἀθανάσιος καταγόταν ἀπό τήν Θεσσαλία καί πολέμησε στήν Ἐπανάσταση ὑπό τήν σημαία τοῦ Γεωργίου Καραϊσκάκη. Φοίτησε στήν περιώνυμη Ζωσιμαία σχολή ὡς τό 1852.Μόλις ὁ Θωμᾶς Πασχίδης ἀποφοίτησε ἀπό τήν Ζωσιμαία σχολή μετέβη στό Μπεράτι ὅπου ὑπηρέτησε ὡς δάσκαλος. Τό 1854 μέ τήν κήρυξη τοῦ Κριμαϊκοῦ πολέμου ξέσπασαν ἀπελευθερωτικά κινήματα στήν Ἤπειρο, στή Θεσσαλία καί στή Μακεδονία καί ὁ Πασχίδης σπεύδει νά καταταγεῖ ἐθελοντής στά πεδία τῶν μαχῶν.Στή συνέχεια βρίσκεται στή Λαμία καί στήν Ἀθήνα, στήν ὁποία παρακολουθεῖ σπουδές στήν Φιλοσοφική σχολή. Τίς σπουδές του συμπληρώνει στή Νεάπολη τό 1859.
Τό 1860, μετά τήν Ἰταλία, ὁ Πασχίδης μετέβη στό Βουκουρέστι τῆς Ρουμανίας, ὅπου ἐκδίδει τήν «Ἀκολουθίαν καί τόν βίον τοῦ Ἁγίου Ἱερομάρτυρος καί ἰσαποστόλου Κοσμᾶ τοῦ ἐν Ἀλβανίᾳ μαρτυρήσαντος ἐν ἔτει 1779 κατά μῆνα Αὔγουστον». Στό προλογικό σημείωμα γράφει: «Εἰς τά μέσα τοῦ παρελθόντος αἰῶνος ἀνεφάνη κατά τά μέρη τῆς δούλης Ἑλλάδος ὁ νέος οὗτος φωστήρ τῆς Ἐκκλησίας, ὅστις περιῆλθε γῆν τε καί θάλασσαν κληθείς ὑπό τοῦ Κυρίου πρός τό κήρυγμα τοῦ Ἁγίου αὐτοῦ Εὐαγγελίου. Ὁ δέ ταπεινός ἐγώ αὐτόπτης, οἰκονομίᾳ Θεοῦ γεγονώς τοῦ Σεπτοῦ αὐτοῦ λειψάνου καί τῶν θαυμάτων Αὐτοῦ συνέθεσα συλλέξας τήν παροῦσαν ἀκολουθίαν, ἥν προσφέρω τῷ ὀρθοδόξῳ καί χριστεπωνύμῳ πληρώματι, ὡς τέκμαρ εὐγνωμοσύνης πρός τόν Ἅγιον Ἰσαπόστολον καί Ἱερομάρτυρα Κοσμᾶν τόν ἀπερίτρεπτον ἐν Ἀλβανίᾳ στύλον κατά τῆς θρησκείας τῶν Ἀγαρηνῶν, οἷος ὁ ἅγιος θαυματουργός Σπυρίδων ἐν Κερκύρᾳ ἀκράδαντον στήριγμα κατά τῶν σχισματικῶν Παπιστῶν»[2]
Στό Βουκουρέστι ὁ Πασχίδης γνώρισε τόν Ζαχαρία Σαρδέλλη μαζί μέ τόν ὁποῖο ἐξέδωσε ἑβδομαδιαία ἐφημερίδα μέ τόν τίτλο «Ἶρις». Ὅπως γράφει ὁ Ι.Μ.Χατζηφώτης «οἱ δύο ἐκδότες καί περισσότερο ὁ Πασχίδης ἐμφοροῦνται ἀπό τίς ἰδέες τοῦ Ρήγα Βελεστινλῆ γιά μιά παμβαλκανική συνεργασία»[3].
Τό 1866 ξέσπασε ἡ Κρητική Ἐπανάσταση. Ὅπως ἔχει γραφεῖ «ὁ Πασχίδης διαθέτει ὁλόκληρη τήν περιουσία του στόν ἀγώνα. Κάνει ἐράνους, δημοσιογραφεῖ, γράφει ποιήματα».[4] Ἐπίσης εἶναι σφοδρός πολέμιος τοῦ πανσλαβισμοῦ. Τό 1870 ἀρχίζει τά ταξίδια του στήν Ἀνατολή καί τήν Αἴγυπτο, ὅπου προβαίνει σέ ὁμιλίες στηλιτεύοντας τόν πανσλαβισμό, ὁ ὁποῖος ἔριχνε τά δίκτυά του μέχρι τό Ἅγιον Ὄρος.
Τό 1870 ἐπιστρέφει στό Βουκουρέστι καί ἱδρύει Ἑλληνικό Ἐκπαιδευτήριο, ἡ στάθμη ποιότητος τῆς παρεχόμενης μαθήσεως τοῦ ὁποίου ἦταν καθ̉ ὁμολογίαν γενική πολύ ὑψηλή. Σημειωτέον ἐπίσης ὅτι ὁ Πασχίδης ἦταν φανατικός ὀπαδός τοῦ ἀρχαΐζοντος ὕφους καί ὅτι ἐγνώριζε καλά τήν Ρουμανική καί Γαλλική γλῶσσα.
Πολύ σημαντικοί ἦσαν καί οἱ δημοσιογραφικοί ἀγῶνες τοῦ Πασχίδη ὑπέρ τῆς Ὀρθοδοξίας καί τοῦ Ἑλληνισμοῦ.Ἡ πιό σημαντική δημοσιογραφική προσφορά του ὑπῆρξε ἡ ἔκδοση τό 1874 τῆς ἑβδομαδιαίας ἐφημερίδας «Δεκέβαλος». Ἀξίζει νά σημειωθεῖ ὅτι εἶχε σέ μεγάλη ὑπόληψη τό ρόλο τῆς γυναίκας στήν κοινωνία καί ὑπεστήριξε μέ κάθε τρόπο τήν ἀξιοποίησή της μέσα σ̉ αὐτή. Ὁ Ἄλκης Μάνθου γράφει σχετικά: «Τρέφει ἀπεριόριστη ἐκτίμησι στή γυναῖκα καί ἀγωνίζεται γιά τήν ἀπελευθέρωσή της ἀπό τόν γυναικωνίτη. Τά σχετικά δημοσιεύματα στήν ἐφημερίδα του προκαλοῦν κατάπληξι, ὅταν ληφθῆ ὑπ̉ ὄψιν ὁ χρόνος πού γράφηκαν καί οἱ ἀντιλήψεις πού ἐπικρατοῦσαν ἐκείνη τήν ἐποχή».[5] Τό 1875 ὁ «Δεκέβαλος» μετονομάζεται σέ «Ἀθηνᾶ» στήν ὁποία καί συνεχίζει τήν μαχητική δημοσιογραφία του.
Τό 1875 μεταβαίνει στή Φλωρεντία καί συμμετέχει στίς γιορτές γιά τήν 4η ἑκατονταετηρίδα τοῦ Μιχαήλ Ἀγγέλου, ὅπου καί ἔβγαλε ἐμπνευσμένο λόγο στά Γαλλικά.
Τή διετία 1887-1888 ὁ Πασχίδης βρίσκεται στή Κωνσταντινούπολη, ὅπου δημοσιογραφεῖ καί μάχεται ὑπέρ τῶν δικαίων τῆς Ὀρθοδοξίας καί τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ἐκεῖ ὅμως τόν καταδίδει στίς Τουρκικές ἀρχές κάποιος Ἀ. Μαργαρίτης, ὁ ὁποῖος ἀποδεδειγμένα ἦταν φιλότουρκος καί φιλοπαπιστής.[6] Ἔτσι συλλαμβάνεται τόν Μάϊο τοῦ 1888 ὁ Θωμᾶς Πασχίδης ἀπό τίς Ὀθωμανικές ἀρχές μαζί μ̉ ἕνα ἐξίσου θερμό πατριώτη τόν Ν. Φιλιππίδη. Ὁπως γράφει ὁ Ἰ. Χατζηφώτης, «ἀπό τήν ὥρα τῆς συλλήψεως τῶν δύο ἀγωνιστῶν ἀρχίζει ὁ γολγοθᾶς τῶν δύο ἁγνῶν πατριωτῶν καί θερμῶν ζηλωτῶν τοῦ Ἑλληνισμοῦ, τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ Ν. Φιλιππίδη καί τοῦ πολυσχιδοῦς λογίου καί δημοσιογράφου Θωμᾶ Πασχίδη. Ὁ πρῶτος τελικά θά σωθῆ καί θά μείνη ζωντανός, ἐνῶ ὁ δεύτερος θά βρῆ μαρτυρικό θάνατο στό Φεζάν τῆς Λιβύης, στήν ἄρνησή του νά ἀλλαξοπιστήση».[7] Οἱ δύο Ἕλληνες ἦσαν χωριστά φυλακισμένοι καί δέν γνώριζαν ὁ ἕνας τή σύλληψη τοῦ ἄλλου. Βέβαια συναντήθηκαν στήν αὐλή τῆς φυλακῆς τῆς Κων/λεως καί ἦταν μεγάλη ἡ ἔκπληξη τῶν δύο συναγωνιστῶν.
Οἱ δύο Ἕλληνες συναθλητές συνελήφθησαν καί φυλακίστηκαν χωρίς δίκη, μετά μία ὑποτυπώδη ἀνάκριση. Τόν Θωμᾶ ἐπεσκέφθη στή φυλακή ὁ μικρότερος ἀδελφός του Κωνσταντῖνος Πασχίδης, ὁ ὁποῖος συνελήφθη καί αὐτός. Στήν Ἑλλάδα ἡ συγκίνηση τοῦ Ἀθηναϊκοῦ λαοῦ γιά τήν φυλάκιση τῶν δύο συναγωνιστῶν ἦταν μεγάλη. Ἔγιναν πολλαπλές ἀναφορές στόν ἀθηναϊκό τύπο, ἔρανοι, παραστάσεις, διαβήματα, ἀλλ̉ εἰς μάτην.
Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1889 ἀνεχώρησαν οἱ ἔγκλειστοι ἀπό τήν Κων/λη γιά τήν Ἀφρική μέ τό ἀτμόπλοιο «Χασᾶν πασᾶς». Οἱ ταλαιπωρεῖες, ἡ ἀπομόνωση καί οἱ ταπεινώσεις τίς ὁποῖες ὑπέστησαν οἱ κρατούμενοι ἦσαν ἀνήκουστες καί βέβαια ἀπάδουσες πρός ἕνα κράτος δικαίου. Τό ἀτμόπλοιο μέ τόν Φιλιππίδη καί τούς ἀδελφούς Πασχίδη ἀφίχθηκε στή Βεγγάζη τόν Φεβρουάριο τοῦ 1889. Ἕνα μήνα μετά τόν Μάρτιο ὁ Πασχίδης καί οἱ συγκρατούμενοί του μεταφέρονται στήν Τρίπολη καί ἀπό ἐκεῖ στό Φεζάν.
Τό Φεζάν ἦταν ἕνας τόπος κολαστήριο γιά τούς κρατουμένους. Ἦταν ἕνα Γκουαντάναμο γιά τούς Ἕλληνες τῆς ἐποχῆς ἐκείνης ὅπως λέγει χαρακτηριστικά ἡ κυρία Φωτεινή Τομαῆ, ἡ ὁποία ἐτέλεσε προϊσταμένη τῆς Ὑπηρεσίας Διπλωματικοῦ Ἀρχείου τοῦ ὑπουργείου Ἐξωτερικῶν, καί γράφει σχετικά: «Στά κάτεργα τῶν φυλακῶν τῆς Τριπόλεως, ἰδιαίτερα ὅμως στό κολαστήριο τοῦ Φεζάν,γύρω στά 1.500 χιλιόμετρα νότια, στήν καρδιά τῆς Σαχάρας, οἱ Ὀθωμανοί ἔστελναν αὐτούς πού θεωροῦσαν ἰδιαίτερα ἐπικίνδυνους καί ἡ μεταφορά τους γινόταν ὑπό ἄκρα μυστικότητα. Σπάνια ἔβγαινε κανείς ζωντανός ἀπό ἐκεῖ. Συνήθως οἱ κρατούμενοι συλλαμβάνονταν ἐν κρυπτῷ καί δίχως ἐπίσημη κατηγορία, μέ συνοπτικές διαδικασίες, ἐξαφανίζονταν χωρίς νά πάρει εἴδηση κανείς»[8].
Οἱ Ὀθωμανοί ἄσκησαν πίεση στόν Θωμᾶ Πασχίδη νά ἀρνηθεῖ τήν εἰς Χριστόν πίστη του καί νά ἀσπαστεῖ τόν Μουσουλμανισμό. Ὅπως γράφει ἡ ἐφημερίδα «Ἀκρόπολις» σέ δημοσίευμα τήν 19ην Ὀκτωβρίου 1890 «ἤκουεν (ὁ Φιλιππίδης) τούς Ἄραβας οἵτινες ἐξεβίαζον τόν ἀείμνηστον Πασχίδην νά ἐξομώση»[9]. Μάλιστα ὁ ἴδιος ὁ Θωμᾶς Πασχίδης γράφει σέ ἰδιόγραφη δηλωσή του:«ὑπέστη (ὁ Θ. Πασχίδης) ἀνήκουστα δεινά, ὅπως ἀποστατήσῃ τῆς πολυτίμου ἡμῶν Χριστιανικῆς πίστεως»[10].
Τέλος μετέφεραν τούς κρατούμενους Ἕλληνες ἀπό τό Φεζάν πρός τήν Τρίπολη. Στό δρόμο πρός τήν Τρίπολη ἡ ἀγριότητα τῶν Μουσουλμάνων πρός τούς κρατουμένους ἦταν πολύ μεγάλη καί ἀπηνής. Ἕνα χαρακτηριστικό δεῖγμα τῆς θηριωδίας τῶν Τούρκων εἶναι ὅτι ἔβαλαν τόν Θ. Πασχίδη πάνω σέ καμῆλες τίς ὁποῖες ἐξαγρίωσαν καί τόν τίναξαν κάτω. Ἄς ἀκούσουμε τόν ἐπιζήσαντα συναγωνιστή του Φιλιππίδη νά διηγεῖται σέ συνέντευξη πού ἔδωσε μετά τήν ἄφιξή του στήν Ἑλλάδα τό μαρτύριο, τήν ὁμολογία καί τό τέλος τοῦ Πασχίδη: «Πλησίον τοῦ χωρίου Σάμπα, ἐξηρέθισαν καί ἐξηγρίωσαν τόσον τάς καμήλους ὥστε αὗται λυσσωδῶς τρέχουσαι καί μανιωδῶς σκιρτῶσαι μᾶς ἔρριπτον κατά γῆς ἀνά πᾶσαν στιγμήν. Ἐκ τῶν πολλῶν πτώσεων καί τῶν περισσοτέρων πληγῶν καί ἀλγηδόνων μᾶς ὥθησαν ἐντός καλύβης τῆς Σάμπας ἔνθα ὁ ταλαίπωρος Πασχίδης εὗρε τό οἰκτρόν τέλος.‒Εἶχεν πληγωθῆ περισσότερον ὑμῶν ὁ Πασχίδης;‒Ἐξ ἐναντίας πολύ ἐλαφρότερον ἀλλ̉ οἱ αἱμοδιψεῖς Ἄραβες ἐκπληροῦντες πιστήν ἐντολήν τῆς ἐν Μούζουρτι δολοφονικῆς ἀποφάσεως τοῦ Μουτασεφίρη ἐδολοφόνησαν αὐτόν ἀγρίως. Ἤκουσα μάλιστα διά τοῦ ἐκ καλαμῶν χωρίσματος τῆς καλύβης νά προτείνουν αὐτῷ ἐξισλαμισμόν, ἀλλά ὁ Πασχίδης μεθ̉ ἱερᾶς φρίκης ἀπωθῶν τάς ἀτίμους προτάσεις ἔλεγεν: “Ὁ Μωάμεθ εἶναι ψευδοπροφήτης, μόνον ὁ Ἰησοῦς Χριστός εἶναι ἀληθής”. Οὗτοι ἦσαν οἱ τελευταῖοι λόγοι του καί ἔκτοτε ἔχασα τόν προσφιλῆ μου φίλον, τόν πιστόν συμμάρτυρα καί συνεργάτην εἰς τάς ἀμμώδεις καί ἀχανεῖς ἐρήμους τῆς Σακχάρας».[11] Ὁ Θωμᾶς Πασχίδης πέθανε τήν 23η Ἰουλίου 1890 καί ἐτάφη τήν ἑπομένη.
Τό συγγραφικό ἔργο τοῦ Θωμᾶ Πασχίδη εἶναι τεράστιο, πολυσχιδές καί ὑψηλῆς στάθμης.Ἔγραψε ποιήματα, κυρίως ἐθνικῆς πνοῆς, θεατρικά ἔργα, ταξιδιωτικές ἐντυπώσεις, θρησκευτικά ἔργα, ἱστορικά ἔργα, ἔργα πολιτικοῦ καί κοινωνικοῦ περιεχομένου καί διάφορα ἄλλα ἔργα, ὅπως τά ταξινομεῖ ὁ Ἰ Χατζηφώτης.
Γενικά ὁ Θ. Πασχίδης ὑπῆρξε ἰσχυρή καί πολυσχιδής προσωπικότητα. Τεράστια ἡ προσφορά του στό Γένος τῶν Ἕλλήνων μέ τή γραφίδα, τή διδασκαλία του καί τήν ἐν γένει δράση του. Τό κυριώτερο ὅμως εἶναι ὅτι ἀπέθανε ὑπό συνθῆκες ἐν Χριστῷ μαρτυρίου. Ὁ μακαριστός π. Θεόκλητος Διονυσιάτης γράφει σχετικά στό περιοδικό Ἀθωνικοί Διάλογοι: «Θά ἦτο παράλειψις ἀσυγχώρητος ἐάν δέν ἐσημείωνα ὅτι ὁ Πασχίδης δέν ὑπῆρξεν ἐθνομάρτυς μόνον, ἀλλά καί μάρτυς Χριστοῦ, ἀφοῦ συμφώνως μέ τήν πληροφορίαν τοῦ ἐπιζήσαντος τῶν βασανιστηρίων Φιλιππίδου, “μεθ̉ ἱερᾶς φρίκης ἀπωθῶν τάς ἀτίμους προτάσεις πρός ἐξισλαμισμόν, ἔλεγεν εἰς τούς Ἀγαρηνούς: “Ὁ Μωάμεθ εἶναι ψευδοπροφήτης, μόνον ὁ Ἰησοῦς Χριστός εἶναι ἀληθής”. Καί συνεχίζει ὁ Φιλιππίδης: Οὗτοι ἦσαν οἱ τελευταῖοι λόγοι του».[12]
Ὁ Ἠπειρώτης ποιητής Χρῆστος Χρηστοβασίλης ἔγραψε ἐμπνευσμένους στίχους, ἀφιερωμένους στόν Θ. Πασχίδη. Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι σ̉ αὐτούς τούς στίχους τόν τοποθετεῖ δίπλα στόν Ρήγα Φεραῖο. Ὁ ποιητής ὁραματίζεται δύο πουλιά, πού
«...Τὤνα τό φέρνει ὁ Βοριᾶς, τ̉ ἄλλο τό φέρνει ὁ Νότος
Κι ἀπάνω στῆς Ἁγιᾶς Σοφιᾶς κουρνιάζουνε τόν τροῦλο.
Κλαῖνε τά δύστυχα πουλιά, τ̉ ἀδερφοπούλια κλαῖνε
Ἀδιάκοπα μοιρολογοῦν στῆς νύχτας τά σκοτάδια
Καί τή στιγμή ὁπού ἡ φωνή ἠχήση τῶν χοτζιάδων
Ψηλά στά τέσσερα τζαμιά, πού στέκουν γύρα-γύρα
Γιγάντιοι δεσμοφύλακες τῆς σκλάβας Ἐκκλησιᾶς μας,
Ποὖχε τριακόσια σήμαντρα κι̉ ἑξῆντα δυό καμπᾶνες
Καί Πατριάρχες λειτουργούς καί Βασιλιάδες ψάλτες,
Φεύγουν, προντᾶνε τά πουλιά καί χάνονται καί πᾶνε
Τὦνα κατά τό Δούναβι καί τ̉ ἄλλο στό Φεζάνι
Τὦνα εἶν̉ τοῦ Ρήγα ἡ ψυχή καί τ̉ ἄλλο τοῦ Πασχίδη».
[1] Ἄλκη Μάνθου, Ἠπειρῶται δημοσιογράφοι στή Ρουμανία. Θωμᾶς Πασχίδης, ἐν Ἀθήναις 1970, σσ.11--12
[2] Παρατίθεται στό Ι.Μ.Χατζηφώτη, Θ.Α.Πασχίδης, ἐκδόσεις τῶν «Κριτικῶν Φύλλων», Ἀθήνα 1974, σ. 22
[3] Ι.Μ.Χατζηφώτη, ὅ.π., σ. 25
[4] Ι.Μ.Χατζηφώτη, ὅ.π., σ σ.26-27
[5] Ἄλκη Μάνθου, ὅ.π., σ. 21
[6] Βλ. Ι.Μ.Χατζηφώτη, ὅ.π., σ.100
[7] Ι.Μ.Χατζηφώτη, ὅ.π., σ.103
[8]Φωτεινή Τομαῆ, Ἡ Φεζάν τῆς Μπαρμπαριᾶς….{Ἕνα Γουαντανάμο γιά Ἕλληνες}https://enaasteri.blogspot.com/2011/03/blog-post_14.html
[9]Παρατίθεται στό Ι.Μ.Χατζηφώτη, ὅ.π., σ.149
[10]Παρατίθεται στό Ι.Μ.Χατζηφώτη, ὅ.π., σ.145
[11]Παρατίθεται στό Ι.Μ.Χατζηφώτη, ὅ.π.,σ σ.158-159
[12] https://www.impantokratoros.gr/471DAB5C.el.aspx
